Ölüme bağlı tasarrufların iptali ve tenkisi
ALTINCI AYIRIM
ÖLÜME BAĞLI TASARRUFLARIN
İPTALİ VE TENKİSİ
A. İptal davası
I. Sebepleri
Madde 557- Aşağıdaki sebeplerle ölüme bağlı bir tasarrufun iptali için dava açılabilir:
1.Tasarruf miras bırakanın tasarruf ehliyeti bulunmadığı bir sırada yapılmışsa,
2.Tasarruf yanılma, aldatma, korkutma veya zorlama sonucunda yapılmışsa,
3.Tasarrufun içeriği, bağlandığı
koşullar veya yüklemeler hukuka veya ahlâka aykırı ise,
4.Tasarruf kanunda öngörülen
şekillere uyulmadan yapılmışsa.
II. Dava hakkı
Madde 558-İptal davası, tasarrufun iptal edilmesinde menfaati bulunan mirasçı veya vasiyet alacaklısı tarafından açılabilir.
Dava, ölüme bağlı tasarrufun
tamamının veya bir kısmının iptaline ilişkin olabilir.
İptal davası, ölüme bağlı tasarrufla kendilerine, eşlerine veya hısımlarına kazandırma yapılanların tasarrufun düzenlenmesine katılmalarının yol açtığı sakatlığa dayandığı takdirde tasarrufun tamamı değil, yalnız bu kazandırmalar iptal edilir.
III. Hak düşürücü süreler
Madde 559-
İptal davası açma hakkı,
davacının tasarrufu, iptal sebebini ve kendisinin hak sahibi olduğunu öğrendiği
tarihten başlayarak bir yıl ve her hâlde vasiyetnamelerde açılma tarihinin,
diğer tasarruflarda mirasın geçmesi tarihinin üzerinden, iyiniyetli davalılara
karşı on yıl, iyiniyetli olmayan davalılara karşı yirmi yıl geçmekle düşer.
Hükümsüzlük, def"i yoluyla her zaman ileri sürülebilir.
B.
Tenkis davası
I.
Koşulları
1. Genel olarak
Madde 560- Saklı paylarının karşılığını alamayan mirasçılar, miras bırakanın tasarruf edebileceği kısmı aşan tasarruflarının tenkisini dava edebilirler.
Yasal mirasçıların paylarına ilişkin olarak tasarrufta yer alan kurallar, miras bırakanın arzusunun başka türlü olduğu tasarruftan anlaşılmadıkça, sadece paylaştırma kuralları sayılır.
2. Saklı paylı mirasçılar lehine
kazandırmalar
Madde 561- Saklı pay sahibi mirasçılara ölüme bağlı tasarrufla yapılan ve tasarruf edilebilir kısmı aşan kazandırmaların onların saklı paylarını aşan kısmı orantılı olarak tenkise tâbi olur. Tenkise tâbi birden fazla ölüme bağlı tasarrufun bulunması hâlinde, saklı pay sahibi mirasçıya yapılan kazandırmanın saklı payı aşan kısmı ile saklı pay sahibi olmayan kimselere yapılan kazandırmalar orantılı olarak tenkis edilir.
3. Mirasçının alacaklılarının
hakları
Madde 562-Miras
bırakan, tasarruf edebileceği kısmı aştığında, saklı payı zedelenen mirasçı,
iflâsı hâlinde iflâs dairesinin veya mirasın geçtiği tarihte kendisine karşı
ellerinde ödemeden aciz belgesi bulunan alacaklıların ihtarına rağmen tenkis davası açmazsa,
iflâs idaresi veya bu alacaklılar, alacaklarının elde edilmesi için gerekli
olan oranda ve mirasçıya tanınan süre içinde tenkis davası açabilirler.
Mirasçılıktan çıkarılanın çıkarma tasarrufuna itiraz etmemesi durumunda da iflâs idaresi veya alacaklılar, aynı koşullarla tenkis davası açabilirler.
İİ. Hükümleri
1. Genel olarak
Madde 563-
Tenkis, miras bırakanın arzusunun başka türlü olduğu tasarruftan
anlaşılmadıkça, mirasçı atanması yoluyla veya diğer bir ölüme bağlı
tasarrufla elde edilen kazandırmaların tamamında, orantılı olarak yapılır.
Ölüme bağlı tasarrufla kazandırma elde eden kimse, bazı vasiyetleri yerine getirmekle yükümlü kılınmışsa, kazandırmanın tenkise tâbi tutulması hâlinde, bu kimse miras bırakanın arzusunun başka türlü olduğu tasarruftan anlaşılmadıkça vasiyet borçlarının da aynı oranda tenkis edilmesini isteyebilir.
2.Bölünmez
mal vasiyetinde
Madde 564-
Değerinde azalma meydana gelmeksizin bölünmesine olanak bulunmayan belirli bir
mal vasiyeti tenkise tâbi olursa, vasiyet alacaklısı, dilerse tenkisi gereken
kısmın değerini ödeyerek malın verilmesini, dilerse tasarruf edilebilir kısmın
değerini karşılayan parayı isteyebilir.
Tasarruf konusu malın vasiyet
alacaklısında kalması durumunda, malın tenkis sebebiyle vasiyet borçlusuna
verilmesi gereken, aksi hâlde tasarruf oranı içinde kalan kısmının karar
günündeki değerinin para olarak ödetilmesine karar verilir.
Bu kurallar, sağlararası kazandırmaların tenkisinde de uygulanır.
3.Sağlararası
kazandırmalar
a.
Tenkise tâbi kazandırmalar
Madde 565-Aşağıdaki
karşılıksız kazandırmalar, ölüme bağlı tasarruflar gibi tenkise tâbidir:
1.Miras bırakanın, mirasçılık
sıfatını kaybeden yasal mirasçıya miras payına mahsuben yapmış olduğu
sağlararası kazandırmalar, geri verilmemek kaydıyla altsoyuna malvarlığı devri
veya borçtan kurtarma yoluyla yaptığı kazandırmalar ya da alışılmışın dışında
verilen çeyiz ve kuruluş sermayesi,
2.Miras haklarının ölümden önce
tasfiyesi maksadıyla yapılan kazandırmalar,
3.Miras bırakanın serbestçe dönme
hakkını saklı tutarak yaptığı bağışlamalar ve ölümünden önceki bir yıl içinde
âdet üzere verilen hediyeler dışında yapmış olduğu bağışlamalar,
4.Miras bırakanın saklı pay kurallarını etkisiz kılmak amacıyla yaptığı açık olan kazandırmalar.
b.
Geri verme borcu
Madde 566-
Kendisine tenkise tâbi bir kazandırma yapılmış olan kimse iyiniyetli ise,
sadece mirasın geçmesi anında kazandırmadan elinde kalanı geri vermekle
yükümlüdür; iyiniyetli değilse, iyiniyetli olmayan zilyedin geri verme borcuna
ilişkin hükümlere göre sorumlu olur.
Miras sözleşmesiyle elde ettiği kazandırma tenkise tâbi tutulan kimse, bu kazandırma için miras bırakana verdiği karşılığın tenkis oranında geri verilmesini isteyebilir.
4.
Hayat sigortalarında
Madde 567-Miras bırakanın kendi ölümünde ödenmek üzere üçüncü kişi lehine hayat sigortası yaptığı veya böyle bir kişiyi lehdar olarak sonra belirlediği ya da sigortacıya karşı olan istem hakkını sağlararası veya ölüme bağlı tasarrufla karşılıksız olarak üçüncü kişiye devrettiği hâllerde, sigorta alacağının miras bırakanın ölümü zamanındaki satınalma değeri tenkise tâbi olur.
5.
İntifa hakkı veya irat bakımından
Madde 568-Miras bırakan, tahmin edilen devam sürelerine göre sermayeye çevrilmeleri hâlinde tasarruf edilebilir kısmı aşan intifa hakkı veya irat borcu ile terekesini yükümlü kılarsa, mirasçıları, intifa hakkının veya irat borcunun tenkisini ya da tasarruf edilebilir kısmı vererek bu yükümlülüğün kaldırılmasını isteyebilirler.
6.
Artmirasçı bakımından
Madde 569- Mirası artmirasçıya geçirme yükümlülüğü ile saklı payı zedelenen mirasçı, aşan kısmın tenkisini isteyebilir.
III.
Tenkiste sıra
Madde 570- Tenkis, saklı pay tamamlanıncaya kadar, önce ölüme bağlı tasarruflardan; bu yetmezse, en yeni tarihlisinden en eskisine doğru geriye gidilmek üzere sağlararası kazandırmalardan yapılır. Kamu tüzel kişileri ile kamuya yararlı dernek ve vakıflara yapılan ölüme bağlı tasarruflar ve sağlararası kazandırmalar en son sırada tenkis edilir.
IV. Hak düşürücü
süreler
Madde 571-
Tenkis davası açma hakkı,
mirasçıların saklı paylarının zedelendiğini öğrendikleri tarihten başlayarak
bir yıl ve her hâlde vasiyetnamelerde açılma tarihinin, diğer tasarruflarda
mirasın açılması tarihinin üzerinden on yıl geçmekle düşer.
Bir tasarrufun iptali bir
öncekinin yürürlüğe girmesini sağlarsa, süreler iptal kararının kesinleşmesi
tarihinde işlemeye başlar.
Tenkis iddiası, def'i yoluyla her zaman ileri sürülebilir.