AVRUPA İNSAN HAKLARI

AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ’NE BAŞVURU KOŞULLARI

Ulusal Yargı Organları Önünde Tamamlanması Gereken Ön Koşullar

(1) Şikâyet edilen soruna çözüm oluşturacak nitelikteki, iç hukukta bulunan tüm yolların, tüketilmiş olması gerekmektedir.

İç hukukta bulunan bütün bu yolların tüketilmesinin istenmesinin nedeni,

AIHM, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ni uygular. İşlevi Sözleşmede öngörülen hak ve garantilere devletlerin saygı gösterip göstermediğini denetlemektir. Bu bağlamda öncelik, iç hukuk yollarının tüketilmesi sırasında, eğer var ise, sözleşmeye ihlal teşkil edebilecek durumun ülke içerisinde çözümüne verilmektedir. AIHM ihlale söz konusu durumun iç hukukta var olan yollar ile çözüm bulamaması durumunda yetkili kılınmıştır.

AIHM olayın iç hukuk tarafından çözümlemesine fırsat verir. Bu şekilde ülke olayı ya dava aşamasında bir yargı kararı ile, ya da davalık olayın herhangi bir aşamasında karşılıklı anlaşma yoluyla da çözebilir.

Bütün bu sebeplerden dolay yazılan dilekçelerde, hangi derece mahkemesi önünde olursa olsun, AİHS’nin ilgili maddelerine ve AİHM’nin konuyla ilgili verdiği emsal kararlara mutlaka atıfta bulunulmalıdır.

(2) Şikâyetlerin (şikâyet edilen Sözleşmeye aykırılıklar veya Sözleşme ihlallerinin) ulusal başvuru yolları çerçevesinde, somut bir şekilde ileri sürülmüş olması da gerekmektedir.

(3) Başvurunun yapılabilmesi için, ulusal yargı organlarının vermiş olduğu kesin hükümden itibaren altı aylık bir süre içerisinde başvuru yapılmalıdır. Bu sürenin dolmasından sonra yapılan başvuruyu Mahkeme kabul edemez. Başvuru süresinin 4 aya düşürülmesi konusu henüz yürürlüğe girmedi ancak başvurularda süre konusuna dikkat edilmelidir.

Başvuru Koşulları Nelerdir?

(1) Avrupa Konseyi’ne üye devletlerden herhangi birinin vatandaşı olmak zorunlu değildir. Şikâyet edilen ihlalin bu devletlerden birinin yetki alanında gerçekleşmiş olması yeterlidir. (Örnek: Türkiye sinirleri içinde yasayan bir Suriye vatandaşına yönelik devletin yapacağı sözleşme ihlali, Suriye vatandaşı tarafından, Türkiye Cumhuriyetine karsı, AIHM önüne taşınabilir.)

(2) Gerçek veya tüzel kişi olabilir (şirket, dernek, vb.).

(3) Şikâyetçi, şikâyet edilen ihlalin kişisel ve doğrudan mağduru olmalıdır. Haksız olduğu düşünülen bir kanun ya da işlemden dolayı, genel bir şekilde şikâyette bulunulamaz. Bir kişi kendisi dışındaki kişiler adına şikâyette bulunamaz (Ancak, açıkça kimliği belli olan bir kişinin yasal temsilcisi şikâyetçi adına başvuruda bulunabilir).

Başvuru Nasıl Yapılır?

Başvuru Türkçe yapılabilir. AİHM’e yapılan başvuru Türkiye masasında görevli, Türkçe bilen, Türk hukuk fakültesinden mezun olmuş bir hukukçu tarafından incelenecek.

Mahkemeye gönderilen doldurulmuş bir başvuru formu ile başvuru yapılabilir. Bu başvuru formu basit olarak görülse de çok fazla teknik yön içermektedir. Bu bakımdan yazılan başvuru formunun (yapılan başvuruların yüzde doksanının olduğu gibi) direk olarak reddedilmemesi için teknik destek almak bir mecburiyet gibi gözükmektedir.

Başvuru formu, tercihen iadeli taahhütlü olarak, şu adrese gönderilmelidir:

Monsieur le Greffier

Cour européenne des droits de l’homme Conseil de l’Europe

F-67075 Strasbourg Cedex

Başvuru formu şunları içermelidir:

·         Olayların ve şikâyetlerin kısaca özeti;

·         İhlal edildiği düşünülen ve Sözleşmede güvence altına alınan hakların belirtilmesi;

·         Daha önce başvurulan hukuki yollar;

·         Başvuru ile ilgisi bulunan ve ilgili bütün kamu kurumları tarafından verilmiş olan kararların birer örneği (bu belgeler geri verilmeyecektir, dolayısıyla, belgelerin sadece birer fotokopisi eklenmeli); ve

·         İlk başvuru bu esnasında bir avukat tarafından temsil edilmek zorunlu değil. Ancak yine de bir temsilci aracılığıyla Mahkeme’ye başvuruluyor ise, onun lehine verilmiş bir yetki belgesini başvuruya eklenmek zorundadır.

Mahkeme Önündeki Yargılamanın Usule İlişkin Temel Özellikleri Nelerdir?

·         Yargılama usulü ilke olarak yazılıdır. Mahkeme’nin başvuru ile ilgili aldığı bütün kararlardan taraflar yazılı olarak haberdar edilir. Duruşma yapılması istisnai durumlarda gerçekleşir.

·         Dosyanızın incelenmesi harçtan muaftır, dolayısıyla ücretsizdir. Başvurucu sadece kendi masraflarını (avukatlık ücreti, araştırma ve yazışma giderleri gibi) yüklenmek zorunda kalır.

·         Başvuru yaptıktan sonra adli yardım talebinde bulunulabilir. Bu yardımın verilmesi otomatik olmayıp, hemen verilmemekte, fakat yargılamanın ileriki bir aşamasında tahsis edilebilmektedir.

Mahkeme Önünde Prosedür Nasıl İşlemektedir?

Mahkeme, öncelikle başvurunun kabul edilir olup olmadığını incelemektedir. Bu şu anlama gelmektedir: başvurunun Sözleşmede öngörülen bazı koşulları karşılaması gerekmektedir. Eğer bu koşullar yerine getirilmemişse başvuru reddedilecektir. Eğer birden çok şikâyet ileri sürülmüş ise, Mahkeme bunlardan bir ya da birkaçını kabul edip, diğerlerini reddedebilir.

Ne Kadar Zaman Beklemem Gerekir?

Mahkemenin hâlihazırdaki iş yükü dikkate alındığında, başvurunun Mahkeme tarafından ilk incelenmesinden önce bir yıllık bir süre geçmektedir. Bazı başvurular “acil” başvuru olarak değerlendirilip, öncelikli bir şekilde incelenebilir. Öncelikli inceleme, özellikle başvurucunun vücut bütünlüğünü tehdit eden yakın bir tehlikenin varlığı durumunda mümkün olabilmektedir. (Çok istisnai durumlarda acil başvuru değerlendirilmesi yapılır. Örnek: Ani ölüm tehlikesi, …)

Not Edilmeli ki:

Mahkeme, ulusal kararları yâda yasaları iptal etme yetkisine sahip değildir.

Kendi verdiği kararların uygulanması da Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin yetkisinde değildir. Bu kararların uygulanmasının sorumluluğu Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’ne aittir. Bakanlar Komitesi kararların uygulanmasını denetleme ve muhtemel tazminatın başvurucuya ödenmesini gözetleme yükümlülüğü altındadır.

Mahkeme Neleri Yapamaz?

Mahkeme, ulusal mahkemeler karşısında bir temyiz mercii gibi hareket etmemektedir. Ulusal mahkemeler önünde açtığınız davalarla ilgili yeniden bir yargılama da yapmamaktadır. Ulusal mahkeme kararlarını iptal etme, değiştirme veya düzelterek onama konusunda Mahkeme’nin herhangi bir yetkisi yoktur.

Mahkeme, şikâyet edilen makamlar önünde başvurucu lehine doğrudan bir müdahalede bulunmaz. Ancak, istisnai durumlarda geçici tedbirler alabilir. Mahkeme uygulamalarına göre, geçici bir tedbirin kararlaştırılması, sadece başvurucunun fiziki zarara yol açar nitelikte ciddi bir riskle karşı karşıya bulunduğu durumlarda mümkündür.