Genelge No : 69/2
T.C.
ADALET BAKANLIĞI
Uluslararası Hukuk ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü
Uluslararası Ceza İstinabe İşlemlerinde Adli Makamlarımızca Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
GENELGE No: 69/2
Uluslararası istinabe, bir devletin yetkili bir adli makamının diğer bir devletin adli makamı adına yerine getirdiği işlemler bütünüdür. İstinabe işlemleri, ilgili devletlerle aramızda yürürlükte bulunan ikili anlaşma ya da çok taraflı sözleşmeler vasıtasıyla, bunların bulunmaması halinde de, uluslararası teamül hukuku kuralları ve karşılıklılık ilkesi çerçevesinde yürütülmektedir.
İstinabe işlemleri;
Şüpheli veya sanıkların ifadelerinin alınması veya sorgularının yapılması,
Mağdur, müşteki, katılan, tanık veya bilirkişilerin dinlenilmesi,
Bilgi ve delil temini, banka kayıtları, muhasebe belgeleri, şirket dosyalan ve ticari belgeler de dâhil olmak üzere, ilgili belge ve kayıtların asıllarının veya tasdikli suretlerinin sağlanması,
Delil toplamak amacıyla kazançların, malvarlıklarının, araç-gerecin ya da diğer hususların belirlenmesi veya izlenmesi,
Delil amaçlı arama ve el koyma, eşya ve yer incelemesi,
El koyma ve müsadereye dair yabancı mahkeme kararlarının infazı, gibi hususları kapsar.
Ek ÜVde yer alan örnek dikkate alınarak ilgili devlet adli makamına hitaben hazırlanacak talepname aşağıdaki bilgileri ihtiva eder:
•Talepte bulunan adli makamın adı,
•Maddî olguların özeti,
•Uygulanması muhtemel kanun maddeleri,
•İstenilen yardımlaşmanın tanımı, gerekçesi ve talep ediliyorsa herhangi bir özel usûlün ayrıntıları,
•Mümkün olduğu ölçüde, ilgili kişinin kimliği, adresi ve uyruğu,
•Delil, bilgi veya işlemlerin hangi amaçla talep edildiği. '
İstinabe evrakı aşağıdaki belgeleri ihtiva eder:
•Talepname,
Düzenlenmişse iddianame,
Gerektiğinde mahkeme karan, Yargıtay ilamı, görevsizlik ve yetkisizlik kararları,
Uygulanması muhtemel kanun maddeleri,
İfade suretleri,
Gerektiğinde bilirkişi raporu,
Diğer gerekli belgeler,
Talepnamenin ve ekli evrakın tercümesi .
- İstinabe Taleplerinin Düzenlenmesinde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar:
Gerek Devletimizin gerekse Adli Makamlarımızın yurt dışındaki itibarı açısından evrak, yazışma kurallarına uygun, itinalı ve temiz bir şekilde düzenlenir.
İstinabe evrakı, yukarıda 4. maddede belirtilen sıraya göre dizi pusulasına bağlanarak zımba kullanılmaksızın, Türkçe asıllarının tamamı üstte, tercümelerin tamamı altta olacak şekilde 2 takım halinde hazırlanarak telli dosyaya takılmalıdır.,
Evrak ve tercümesi A4 ebatta birinci hamur beyaz kağıda yazılır. Belirtilen ebatta olmayan yırtık evrakın okunaklı bir şekilde fotokopisi çekilip, usulüne uygun olarak onaylanmak suretiyle gönderilir.
Evrakta, ilgili kişilerin yurtdışı adresleri mutlaka orijinal haliyle ve mevcutsa posta kodunu içerecek şekilde yazılır.
Evrakın muhatabı yabancı uyruklu kişi ise, kişinin isim ve adresinin yazılı olduğu kimlik ve Özellikle pasaport fotokopileri mutlaka evraka eklenir, Rusya Federasyonu, Çin Halk Cumhuriyeti, İran İslâm Cumhuriyeti ve Suudi Arabistan gibi Latin alfabesi kullanmayan devletlerin uyrukları ile ilgili istemlerde, bu esasa uyulmaması halinde istemin yerine getirilmesi mümkün olamamaktadır.
Talepnamelerde, ilgili kanun ve uluslararası sözleşme isimleri tam olarak yazılır. Yalnızca kanun numaralarının belirtilmesi, “Ceza İşlerinde Karşılıklı Adli Yardım Avrupa Sözleşmesi” yerine ‘CİKAYAS’ veya ‘Türk Ceza Kanunu yerine ‘TCK’ gibi kısaltmaların yazılması halinde anılan kısaltmalar yabancı adli makamlar tarafından anlaşılamamaktadır.
Yurt dışına gönderilecek talepnamelerin Hâkim veya Cumhuriyet savcısı tarafından ad, soyad ve unvan yazılmak suretiyle imzalanıp mühürlenmesi zorunludur. Tercüme edilen evrakın aslına uygun olduğunu belirten ibarenin tercüman tarafından tercüme edilen dilde evraka şerh verilip imzalanması yeterlidir*.
Talimatlarda, talebin yerine getirilmesi için kesin tarih belirtilmemelidir. Zira, evrak istemi yerine getirecek yabancı adli makama ulaştığında, saptanan tarihler çoğu zaman geçmiş olduğundan, istemin yerine getirilmesine gerek kalmadığı düşüncesiyle, talep yerine getirilmeden evrak iade edilmektedir.
Tercüme işlemleri, hukuk lisanına vâkıf ve ehil tercümanlara yaptırılmalıdır,. Ehil olmayan tercümanlara yaptırılan çeviriler taleplerin sonuçsuz kalmasına neden olmaktadır. İstinabe evrakının tercüme edileceği dil veya diller Ek (2)’de yer almaktadır.
j) Evrakın tercümana teslimine ilişkin tutanak, sarf kararı ve tercüme için yapılan yazışmalar ile ara kararlar gibi istinabe talebini yerine getirecek olan yabancı adli makamı
ilgilendirmeyen yazışmalar Bakanlığımıza gönderilmemelidir,
k) Yabancı devletlerdeki diplomat ve konsoloslarımızın bulundukları ülkelerin adli makamı huzurunda şüpheli veya sanık sıfatıyla ifade vermelerinin, görevlerinin niteliği bakımından sakınca doğurabileceği Dışişleri Bakanlığımızca bildirildiğinden, bu gibi hallerde söz konusu meslek mensuplarının yurda geliş tarihleri anılan Bakanlık aracılığıyla öğrenilip, geldiklerinde ilgili adli makamlara başvurmaları kendilerine duyurulmak suretiyle sorgularının yapılmasının ve savunmalarının alınmasının uygun olacağı değerlendirilmektedir,
I) Bakanlığımızda tercüme bürosu bulunmadığından, yabancı devletlere gönderilecek olan veya yabancı adli makamlardan alman evrakın tercümesi için Bakanlığımıza başvurulmamalıdır.
m) Adli yardımlaşma taleplerine ilişkin bazı devletlerle ilgili özel uygulamalar Ek (3Vte yer almaktadır.
Yabancı Devletlerin İstinabe Taleplerinde Dikkat Edilecek Hususlar:
İstinabe talepleri, talepte bulunulan devlet mevzuatına göre yerine getirilir. Adli yardımlaşma talepnamesinde, talebin yerine getirilmesinde özel bir usul uygulanması istenmekteyse, bu usul ancak Türk mevzuatı ile bağdaştığı oranda uygulanmalıdır. Eğer uygulanması istenilen usul tamamen veya kısmen hukuk sistemimizle bağdaşmıyorsa, talep yerine getirilmeden önce en kısa zamanda bu durum talepte bulunan yabancı adli makamlara iletilmek üzere Bakanlığımıza bildirilmelidir.
Sözleşmelerde belirtilen ret halleri mevcutsa, taleplerin yerine getirilmemesi gerekmektedir.
Adli yardımlaşma talepnamesinde açıkça belirtmek kaydıyla, adli yardımlaşma talebinde bulunan merciler veya şüpheli, sanık, mağdur ve müşteki gibi ilgili kişiler istinabe işleminin yerine getirilmesi sırasında hazır bulunmalarına izin verilmesini talep edebilirler.
Hazır bulunma talebini de içeren istinabe evrakı alındığında:
d.a) Adli makamlarımızca alman talep, iç hukukumuza ve kamu menfaatine uygunluk açısından denetlendikten sonra hazır bulunma isteminin uygun olduğuna karar verildiği takdirde; işlemin ifa edileceği tarih ve yer hazır bulunmaya imkan verecek şekilde Bakanlığımıza bildirilmelidir.
d.b) Adli yardımlaşma istemi farklı yerlerdeki adli makamlarımızı ilgilendiriyorsa, bu takdirde ilgili adli makamların birbirleriyle temasa geçmek suretiyle, istinabe işlemleri için birbirine yakın ve makul tarih belirlemeleri uygun olacaktır,
d.c) İstinabe işlemi sırasında hazır bulunmalarına izin verilen yabancı görevli ve kişilerin doğrudan bilgi ve belge sağlamaları mümkün olmayıp, tüm işlemler yetkili makam ve görevlilerimizce yerine getirilir ve istinabe işlemi sırasında Devletin ve Adli Makamlarımızın itibarı gözetilir.
d.d) İstinabe evrakının ve yapılan işlemlere ilişkin tüm belgelerin işlem sonunda Bakanlığımıza gönderilmesi gerekir.
e) Konuya ilişkin olarak daha ayrıntılı bilgiye ihtiyaç duyulduğunda, Uluslararası Hukuk ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü ile irtibata geçilebilir.
(e) Arama veya el koymayı kapsayan istinabe taleplerinin yerine getirilmesinde;
a) İstinabe konusu fiilin hem talep eden hem de talep edilen tarafın kanunlarına göre cezalandırılabilir bir suç olması,
e.b) İstinabe konusu fiilin, talep eden taraf ülkesinde, suçlunun geri verilmesine elverişli bir suç olması,
c) İstinabenin yerine getirilmesinin, talep edilen tarafın kanunu ile bağdaşması,
Hususları dikkate alınmalıdır.
- Bazı Suçlarla İlgili Özel Uygulama:
2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun 32 ve 68’inci maddeleri ihlâl edilerek, yurt içinde korunması gerekli ve Devlet malı niteliğindeki tarihî ve arkeolojik değeri haiz eserler, kazanç amacıyla, genelde Avrupa ülkelerine kaçırılmaktadır. Bu tür eserlerin, açılacak soruşturma çerçevesinde Ülkemize iadelerinin temini için, “Ceza İşlerinde Karşılıklı Adli Yardımlaşma Avrupa Sözleşmesi” ilgili ikili anlaşma ya da mütekabiliyet prensibinin yanı sıra Birleşmiş Milletler UNESCO nezdinde akdedilmiş bulunan ve 25/12/1979 tarih ve 2256 sayılı Kanunla onaylanması uygun bulunan ve 26/01/1981 tarih ve 17232 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan “Kültür Varlıklarının Kanunsuz İthal. İhraç ve Mülkiyet Transferinin Önlenmesi ve Yasaklanması İçin Alınacak Tedbirlerle İlgili Sözleşme” hükümlerine istinaden düzenlenecek istinabe evrakının ilgili yabancı dile tercümesi ile birlikte Bakanlığımıza iletilmesi önem arz etmektedir,
Öte yandan talepte bulunulan Devletin taraf olması halinde;
b.a) Uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti suçları (TCK m. 188) ile uyuşturucudan kaynaklanan malvarlığı değerlerinin aklanması suçlarına ilişkin (TCK m. 282) adli yardımlaşma taleplerinde; Ceza İşlerinde Karşılıklı Adli Yardımlaşma Avrupa Sözleşmesi ya da ikili anlaşmaların yanı sıra 1988 tarihli “Uyuşturucu ve Psikotrop Maddelere Karşı BM Sözleşmesine,
b.b) Suç işlemek amacıyla örgüt kurma (TCK m. 220) suçuna ve diğer örgütlü suçlara ilişkin adli yardımlaşma taleplerinde; Ceza İşlerinde Karşılıklı Adli Yardımlaşma Avrupa Sözleşmesinin ya da ikili anlaşmaların yanı sıra Birleşmiş Milletler Sımraşan Örgütlü Suçlarla Mücadele Sözleşmesi’ne,
b.c) Malvarlığı değerlerinin aklanması suçuna ilişkin (TCK m. 282) adli yardımlaşma taleplerinde; “Ceza İşlerinde Karşılıklı Adli Yardımlaşma Avrupa Sözleşmesi” ya da ikili anlaşmaların yanı sıra “Suçtan Kaynaklanan Gelirlerin Aklanması, Araştırılması, Ele Geçirilmesi ve El Konulmasına İlişkin Sözleşme” ile “Yolsuzluğa Karşı BM Sözleşmesine,
d) Terör suçlarında; Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin terörizme karşı mücadelede adli makamlar arasında uluslararası işbirliğinin önemini vurgulayan 1373 (2001) sayılı kararma ve “Terörizmin Finansmanının Önlenmesine Dair Birleşmiş Milletler Sözleşmesi” ile “Tedhişçiliğin Önlenmesine Dair Avrupa Sözleşmesine,
• e) Rüşvet, yabancı kamu görevlilerine rüşvet (TCK m. 2S2) ve diğer yolsuzluğa ilişkin suçlarda; “Ceza İşlerinde Karşılıklı Adli Yardımlaşma Avrupa Sözleşmesi” ya da ikili anlaşmaların yanı sıra “Avrupa Konseyi Yolsuzluğa Karşı Ceza Hukuku Sözleşmesine (Madde 26), Yolsuzluğa Karşı BM Sözleşmesi ve “OECD Uluslararası Ticari İşlemlerde Yabancı Kamu Görevlilerine Verilen Rüşvetin Önlenmesi Sözleşmesi "ne,
Atıfta bulunulmalıdır.
• Yukarıda bahsedilen sözleşmelere taraf olan devletlerin listesi Ek (4) ve Ek (5,Vde yer almaktadır.
• “Ceza İşlerinde Karşılıklı Adli Yardımlaşma Avrupa Sözleşmesinin 1 ’inci maddesinin 2’nci fıkrası ve ikili adli yardımlaşma anlaşmaları askeri nitelikli suçları (bakaya ve yoklama kaçağı gibi) kapsamadığından, yargılama yetkisi sivil mahkemelerde bulunan askeri nitelikli suçlarla ilgili adli yardımlaşma talepleri yerine getirilmemektedir.
El Koyma ve Müsadere Kararlarının İnfazı ve Varlıkların Geri Alınmasına İlişkin Karşılıklı Adli Yardımlaşma:
(a) Uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti suçları (TCK m. 188), malvarlığı değerlerinin aklanması suçu (TCK m. 282), örgütlü suçlar ve yolsuzluk suçlarına ilişkin soruşturma ve davalarda yurtdışmda bulunan malvarlığı değerleri hakkında verilen el koyma ve müsadereye ilişkin kararlar,
“1988 tarihli Uyuşturucu ve Psikotrop Maddelere Karşı BM Sözleşmesi”.
“BM Sınıraşan Örgütlü Suçlarla Mücadele Sözleşmesi”
“Sınıraşan Örgütlü Suçlara Karşı BM Sözleşmesine Ek İnsan Ticaretinin Özellikle Kadın ve Çocuk Ticaretinin Önlenmesine ve Durdurulmasına ve Cezalandırılmasına İlişkin Protokol”,
“Smıraşan Örgütlü Suçlara Karşı BM Sözleşmesine Ek Kara Deniz ve Hava Yolu ile Göçmen Kaçakçılığına İlişkin Protokol”.
“BM Terörizmin Finansmanının Önlenmesi Sözleşmesi”,
“BM Yolsuzlukla Mücadele Sözleşmesi”,
“Suçtan Kaynaklanan Gelirlerin Aklanması, Araştırılması, Ele Geçirilmesi ve El Konulmasına İlişkin Avrupa Konseyi Sözleşmesi”,
“Avrupa Konseyi Yolsuzluğa Karşı Ceza Hukuku Sözleşmesi”,
“Ceza Yargılarının Milletlerarası Değeri Konusunda Avrupa Sözleşmesi”
“OECD Uluslararası Ticari İşlemlerde Yabancı Kamu Görevlilerine Verilen Rüşvetin Önlenmesi Sözleşmesi”,
Çerçevesinde taraf devletlerde infaz ettirilebilir.
Yolsuzluk suçlarından elde edilip, yurt dışına çıkarılmış varlıkların geri alınması istenildiği takdirde, bu alanda yegane sözleşme olan Yolsuzluğa Karşı BM Sözleşmesinin V. Bölüm 51 ilâ 59. maddeleri hükümleri çerçevesinde talepte bulunulmalıdır,
Yabancı adli makamların benzer talepleri de aynı sözleşmeler çerçevesinde Ülkemizde yerine getirilir,
Bu itibarla, yurt dışı bağlantılı ekonomik, malî ve örgütlü suçlarda şüpheli veya sanıkların yurtdışmdaki malvarlıklarının araştırılması, tespit edilerek el konulması ve müsaderesinin sağlanması için düzenlenecek istinabe taleplerinin, “Ceza İşlerinde Karşılıklı Adli Yardımlaşma Avrupa Sözleşmesi” ya da ilgili ikili anlaşmanın yanı sıra, konusuna göre yukarıda değinilen sözleşme adı ve ilgili hükümleri de belirtilerek hazırlanması ve evrakın iki nüsha halinde Bakanlığımıza iletilmesi gerekmektedir,
İstinabeye İlişkin Taraf Olduğumuz Sözleşmeler:
İstinabe alanında taraf olduğumuz çok taraflı sözleşmeler ve bu sözleşmelere taraf devletler Ek (4)’te, ikili anlaşmalar Ek (6) da yer almaktadır.
Türk Vatandaşlarının Yurtdışı Adresleri ile Ekonomik ve Sosyal Durumlarının Tespiti
Adalet Bakanlığı ile Dışişleri Bakanlığı arasında imzalanan 19.12.2009 tarihli Veri Erişim, Paylaşım ve Kullanım Esaslarına Dair Protokol uyarınca; yurtdışmda bulunan şüpheli, sanık, hükümlü, mağdur, müşteki, müdahil ve tanık durumundaki Türk vatandaşlarının Konsolosluk-net sisteminde kayıtlı adreslerine adli mercilerimizce UYAP üzerinden ulaşılması mümkündür.
Konsolosluk-net sisteminde adres bulunmaması halinde, hazırlanacak Ek-1 ‘de yer alan örneğe uygun olarak hazırlanacak istinabe evrakı ile, yabancı ülke yetkili adli makamlarından adresin tespiti talep edilmelidir.
Türk ya da yabancı uyruklu şahısların yurda giriş veya çıkışlarına ilişkin bilgiler Valilikler bünyesinde mevcut bilgi işletim sistemlerine işlendiğinden, buna ilişkin talepler bulunulan yer Valiliğinden (Emniyet Müdürlüğünden) talep edilmelidir.
Yabancı ülkelerde bulunan vatandaşlarımızın ekonomik ve sosyal durumlarının ve ücretlerinin saptanması istemine ilişkin adli yardım taleplerinde, ilgili kişinin yurtdışmda bilinen en son adresinin, şehir ismi, sokak veya cadde ismi veya numarası ve şehir kod numarası ile birlikte ve orijinal yazılış şekliyle tam olarak yazılması, karışıklığa ve yanlışlığa yer verilmemesi için, ilgilinin anne ve baba adının, doğum yerinin, ay, gün ve yıl olarak doğum tarihinin de belirtilmesi uygun olacaktır,
İlgilinin bulunduğu adresin bilinmemesi halinde, hangi ülkede bulunduğu ve kimlik bilgileri belirtilmek suretiyle araştırma yapılması istenmelidir.
Her iki durumda da, söz konusu taleplerin Bakanlığımız aracılığı ile Dışişleri Bakanlığına intikal ettirilmesi gerekmektedir.
Yabancı Uyruklu Şahısların Doğum ve Sabıka Kayıtlarının Temini ile Adres Bilgilerinin Tespiti :
Ülkemizde suç işleyen ve şüpheli veya sanık sıfatı taşıyan yabancı uyruklu kişilerle, açılan kamu davalarında mağdur, müşteki veya tanık konumundaki yabancı uyruklu diğer kişilerin nüfus-sabıka kayıtlarının teminine ve adreslerinin tespitine ilişkin olarak adli mercilerimizce yapılan talepler, Uluslararası Kriminal Polis Teşkilâtı (INTERPOL) Ana Sözleşmesinin 2’nci maddesi ile “Ceza İşlerinde Karşılıklı Adli Yardımlaşma Avrupa Sözleşmesinin 15’inci maddesi 5’ inci bendi çerçevesinde İçişleri Bakanlığı Emniyet Genel Müdürlüğü İnterpol Daire Başkanlığı tarafından yerine getirilmektedir. Bu konudaki taleplerin, Bakanlığımız aracı kılmmaksızm doğrudan Emniyet Genel Müdürlüğü İnterpol Daire Başkanlığına iletilmesi gerekmektedir.
Bununla birlikte, yabancı uyruklu kişilerin niifus-sabıka kayıtlarının teminine ve adreslerinin tespitine ilişkin olarak bazı devletlerle ilgili uygulamalar Ek (7Vte yer almaktadır.
Yabancı kişilerin dahil olduğu soruşturma ve kovuşturmalarda sonraki aşamalarda doğabilecek nüfus, sabıka kaydı ve adres tespiti ihtiyacına binaen; kimlik bilgilerine ilişkin pasaport gibi belgelerin Örneklerinin alınması, kimliğe ilişkin belge bulunmadığı takdirde sözlü ve yazılı beyanlarına başvurarak kimlik bilgilerinin, fotoğraf ile şahısları tanımaya elverişli diğer hususların tespit edilmesi gerekmektedir.
İNTERPOL’e üye Devletler Ek (8Vda yer almakta olup, bu Devlet vatandaşlarının;
a) Doğum ve sabıka kayıtlarının temini için; şüpheli veya sanığın adı, soyadı, ana ve baba adı, tespit edilebilen açık adresi orijinal yazılış şekliyle yazılıp, atılı suç belirtilmek ve şüpheli veya sanığın pasaport veya benzeri kimliğinin fotokopisi, fotoğraf ve parmak izi formu eklenmek suretiyle doğrudan Emniyet Genel Müdürlüğü İnterpol Daire Başkanlığından,
b) Adreslerinin tespiti için be; yukarıda sayılan bilgi ve belgelerle doğrudan ve birim adı belirtilmeksizin Emniyet Genel Müdürlüğü’nden,
İstemde bulunulması gerekmektedir.
Yabancı uyruklu şahısların nüfus-sabıka ve adres kayıtlarının tespiti amacıyla yapılacak olan taleplerde mümkün olduğunca dava konusu suçun özeti, ilgilinin uyruğu, vatansız olması halinde daha önce vatandaşı olduğu devletin adı, anne-baba adı, ay ve gün dahil doğum tarihi ve doğum yerini içeren açık kimlik bilgileri, ülkesindeki daimî açık ve kesin ikamet-iş adresleri ve telefonları, vatandaşı olduğu devlet yetkili makamlarının verdiği pasaport, sürücü belgesi, nüfus cüzdanı veya benzeri kimlik belge fotokopileri veya seri numaralan ile verildiği yer ve tarih, kimlik teyidinin yanında, sabıka kayıtlarının tespitine yarayan, bütün devlet makamlarınca da talep edilen ve uluslararası geçerliliği olan fotoğraf ve parmak izi formları ile birlikte gönderilmesi, taleplerin yerine getirilmesi ihtimalini artıracaktır,
e) Yurda giriş çıkış kayıtlarına ilişkin bilgi temini için; Adli makamlarımızın, Türk ya da yabancı uyruklu şahısların yurda giriş veya çıkışlarına ilişkin bilgileri, bulunduğu yer Valiliğinden (Emniyet Müdürlüğünden) talep etmesi gerekmektedir.